اکثر غواصان بر این تصور هستند که گاز داخل سیلندر حاوی اکسیژن است، در حالی که نمی دانند این مخزن مخلوطی از چه نوع گاز هایی می باشد. اغلبِ غواصان تازه کار، سیلندر غواصی خود را "مخزن اکسیژن" می نامند. اگرچه از نظر برخی از آنها این فقط یک عبارت است و به خوبی می دانند که گاز استاندارد سیلندر غواصی ویژگی های منحصر به فردی دارد و نباید برای معادل آن از "اکسیژن" استفاده کرد. همچنین غواصان از گاز های دیگری مانند نایتروکس (هوای غنی شده) که در ترکیب گاز های مخلوط درون سیلندر قرار دارد استنشاق می نمایند. اکنون در اینجا به بررسی تفاوت میان گاز های مخلوط موجود در سیلندر های غواصی اسکوبا می پردازیم.
هوای تنفسی مخلوطی از 79 درصد نیتروژن و 21 درصد اکسیژن
.jpg)
به نظر می رسد که به کار بردن واژه اکسیژن چندان مناسب نباشد اما در میان مخاطبان ما کسانی هم هستند که قصد دارند غواصی را شروع کنند و البته هنوز برای ثبت نام در دوره های آموزشی اقدامی نکرده اند. در واقع سیلندر هوا یکی از تجهیزات ضروری برای انجام هر بار غواصی به شمار می رود. به این خاطر که دارای اکسیژن مورد نیاز جهت تنفس راحت می باشد، به راحتی قابل دسترس و همچنین به لحاظ مالی مقرون به صرفه است. اما شایان ذکر است که بافت های بدن غواص در زمان غوص و فرو رفتن در زیر آب مقداری نیتروژن جذب می کنند و این مسئله تنها ایرادی است که به این نوع گاز وارد می شود که البته این مقدار نیتروژن اضافی هنگام صعود غواص به سطح آب طی یک فرآیندی به نام تخلیه گاز، از بدن وی خارج می شود. بارِ نیتروژن در غواصی تفریحی باعث ایجاد محدودیت در هنگام فرو رفتن غواص در زیر آب و همچنین سرعت بالا آمدن او به سطح آب می گردد. معمولا محدودیت عمق نیز عامل بسیار مهمی است چرا که هر قدر مقدار عمق افزایش یابد،فشار حاصل از عمق بیشتر شده، مقدار جذب نیتروژن نیز افزایش خواهد یافت و نیتروژن تبدیل به نارکوتیک می شود که مانند یک مخدر عمل می کند؛ در نتیجه منجر به حالت بی حسی یا خواب آلودگی در غواص می گردد. بنابراین حداکثر عمق عملیاتی جهت غواصی تفریحی 40متر است. به خاطر داشته باشید که تنفس این نوع هوا در اعماق بیش از 56متر سمی می باشد.
· قابلیت دسترسی: خوشبختانه در همه جا در دسترس هست.
· کاربرد: بیشترین کاربرد را تا اعماق 40 متری از سطح آب دارد.
· به لحاظ هزینه: این سیلندرِ هوای تنفسی در بسته ی آموزشی غواصی تفریحی گنجانده می شود و هزینه ی هر بار پر کردن سیلندر آن بسیار ناچیز است.
نایتروکس یا هوای غنی شده ( دارای حدود 40 درصد اکسیژن)
نایتروکس (Nitrox) یا همان هوای غنی شده دارای 22 تا 40 درصد اکسیژن می باشد. عمومی ترین گازهای نایتروکس در غواصی اکسیژن 32 و 36 درصدی است که با نام های EAN32 مخفف Enriched Air Nitrox (هوای غنی شده در نایتروکس) که دارای 32 درصد اکسیژن وEAN36 به همان نام و دارای 36 درصد اکسیژن است. تصور نادرستی در بین عموم حاکم شده است مبنی بر اینکه وجود این نوع گاز امکان فرو رفتن در اعماق بیشتر و همچنین توقف در اعماق زیر آب را فراهم می سازد. نایتروکس نوعی گاز است که برای استفاده در اعماق سطحی آب به کار می رود. در حالی که این گاز در مقایسه با هوا این قابلیت را دارد که حداکثر محدوده باقی ماندن در عمق (NDL) را افزایش دهد به گونه ای که بتوانید به میزان یکسانی عمل تنفس را انجام دهید.
با افزایش درصد اکسیژن در نایتروکس،درصد نیتروژن کاهش می یابد. بدین معنا که بدن شما به عنوان یک غواص در اعماق مشخص شده نسبت به غواصی در عمق سطحی آب نیتروژن کمتری جذب می نماید، که قبلا به چگونگی افزایش حداکثر محدوده باقی ماندن در عمق (NDL) اشاره شد. اما ماندن در زیر آب به مدت طولانی و با حجم کمی از نیتروژن موجود درون مخزن می تواند منجر به بیماری فشار شود چرا که در اعماق بیش از حد تعیین شده به ناچار از حجم هوای تنفسی کمتری استفاده می کنید. به همین دلیل هر اندازه که عمق بیشتر شود، اکسیژن به حالتی سمی در می آید و در واقع هر مخلوط نایتروکس نسبت به هوای فشرده دارای حداکثر و حداقل عمق تعیین شده ای در غواصی می باشد.
· قابلیت دسترسی: نایتروکس یکی از مخلوط گازهای غواصی اسکوبا است که در مکان های پر رفت و آمد ارائه خدمات غواصی کنارِ ساحل به فراوانی در دسترس است. البته ممکن است بیشتر مکان های غواصی دور از دسترس قابلیت ارائه ی مخلوط گاز نایتروکس را نداشته باشند. حتما پیش از مراجعه به چنین مکان هایی بررسی های لازم را انجام دهید و در مورد معتبر بودن گواهی های غواصی آن جا اطمینان حاصل نمایید.
· کاربرد: استفاده از این نوع گاز جهت غواصی به دفعات زیاد و در طول چند روز کاربرد دارد به طور مثال، زمانی که با Liveaboard (قایق های تفریحی که دارای مکان اقامتی وبسیار مجهز هستند) برای تفریح و غواصی سفر می کنید. چنانچه دوره تخصصی نایتروکس را آموزش ببینید، به تمام نکات لازم جهت استفاده ایمن از آن پی می برید.
· به لحاظ هزینه: این هزینه در همان دوره تخصصی آموزش در نظر گرفته می شود و البته برای هر بار غواصی هم بایستی هزینه بسیار ناچیزی در همان مکان ارائه خدمات غواصی نزدیک ساحل (resort) پرداخت گردد. سیلندر هوای تنفسی خود را می توانید در همین مکان ها و یا فروشگاه های تجهیزات و لوازم غواصی نیز پر کنید.
ترایمیکس (Trimix)
اکنون می خواهیم به موضوع غواصی فنی بپردازیم. در این دوره غواص به جای استفاده از هوای تنفسی فشرده از گاز ترایمیکس که ترکیبی از گاز های اکسیژن، نیتروژن و هلیوم می باشد، استنشاق می کند. شاید این سوال برایتان پیش آید که چرا گاز هلیوم نیز به گازهای اکسیژن و نیتروژن اضافه شده است؟ این را می دانیم که گاز نیتروژن در اعماق زیاد دور از سطح آب تبدیل به نارکوتیک می شود. از طرفی هلیوم یک گاز خنثی است یعنی برخلاف نیتروژن، در اعماق زیاد هیچ گونه واکنش یا تغییری در نحوه ی تنفس غواص ایجاد نمی کند. بنابراین چنانچه مقداری از گاز هلیوم را جایگزین گاز نیتروژن کنید، نه تنها می توانید در اعماق بیشتری بمانید بلکه دچار حالت بی حسی یا مستی نیتروژن نمی شوید. این شیوه جایگزینی که در اصطلاح نورموکسی ترایمیکس نامیده می شود، این امکان را فراهم می کند تا غواصان به درستی غواصی کنند. یک نوع از مخلوط گاز های مشترک ترکیب 35/21 است به این معنا که حاوی 21 درصد اکسیژن، 35 درصد هلیوم و 44 درصد نیتروژن است. نوع دیگر از مخلوط این گازها 45/18 در نظر گرفته شده که حاوی 18درصد اکسیژن و 45 درصد هلیوم است. ترکیب این نوع گازها شرایطی را برای غواص های فنی ایجاد می نماید که بتوانند تا عمق 60 متری از سطح آب عملیات غواصی را انجام دهند و همچنین برایشان خاطره انگیز شود.
توجه داشته باشید که غواصی در عمق بیش از 60 متر نیازمند استفاده از گاز هایپوکسیک ترایمیکس است. در این ترکیب نیز، گاز هلیوم جایگزین مقداری گاز نیتروژن و اکسیژن می شود. استفاده از این نوع ترکیب گاز، خطر ابتلا به مسمومیت اکسیژن را در اعماق حدود 100 متری از سطح آب کاهش می دهد. ترکیب معمولی هایپوکسیک در این عمق 70/10 است که از 10 درصد اکسیژن و 70 درصد هلیوم برخوردار است.
· قابلیت دسترسی: این سیستم از اواسط دهه 2000، در اختیار غواص های فنی قرار گرفت که برگزار کننده ی دوره های آموزشی غواصی فنی و غواصی تفریحی در پایگاه های ارائه خدمات غواصیِ کنار ساحل بوده اند. غواص ها بایستی قبل از شرکت در دوره ی ترایمیکس، دوره های تکمیلی غواصی فنی را گذرانده باشند.
· کاربرد: برای غواصی در عمق بیش از 40 متر مناسب است. همچنین برای کسانی توصیه می شود که حساسیت شدیدی به بیماری نارکوسیس (علائمی مانند واکنش توهم زا، سردرد، سرگیجه، حالت بی حسی یا خواب آلودگی) دارند.
· به لحاظ هزینه: گاز هلیوم بسیار گران است و هزینه ی پر کردن تانک های هوا تا حد زیادی به تجهیزات و میزان عمق آب بستگی دارد. افرادی که در اعماق بسیار زیاد غواصی می کنند، برای کاهش هزینه گاز از CCR (سیستم تنفسی مدار بسته) استفاده می نمایند به این معنا که بازدم به جای اینکه به صورت حباب در زیر آب خارج شود، باز هم در چرخه ی تولید اکسیژن قرار می گیرد و به نوبه ی خود تا حدی صرفه جویی محسوب می شود.
Decompression Gassese (40 درصد الی 99 درصد نایتروکس و 100 درصد اکسیژن)
اگر شما از آن دسته از غواص هایی هستید که دراعماق زیاد و در زمان های معین غواصی می کنید باید بدانید که استفاده از هوای تنفسی در زمان توقف کوتاه در اعماق معین، به دلایل زیادی اصلا ایده جالبی نیست. اصلی ترین دلیل آن است که این شیوه مؤثرنیست چرا که توقف شما در عمق معین بسیار طولانی خواهد شد. دلیل دیگر این است که تمام نیتروژنی که از طریق بافت های بدن شما هنگام غواصی در اعماق معین با زمان معین جذب می شود، روند تأثیرگذاری و آسیب رسانی سریع تری دارد در حالتی که شما در حین توقف در آن اعماق از مقدار اکسیژن بیشتری استفاده نمایید. ترکیب مشترک این گازها معمولا حاوی 50 درصد یا 80 درصد نایتروکس و 100 درصد اکسیژن است؛ بنابراین شما باید یک غواص فنی و تعلیم دیده باشید که آگاه از مزایا و خطرات تنفس بیش از درصد تعیین شده از اکسیژن می باشد و مهارت های لازم و ضروری را جهت غواصی ایمن فرا گرفته باشد.
· قابلیت دسترسی: ترکیب این نوع گاز تنها در اختیار غواص های فنی ای قرار می گیرد که واجد شرایط لازم بوده و دوره های آموزشی غواصی فنی را در مکان های ارائه خدمات غواصی کنار ساحل ارائه می دهند. در واقع به عنوان یک غواص فنی بایستی دوره های تخصصی نایتروکس (Advanced Nitrox/ Tec40) و Decompression Procedures/ Tec45 را گذرانده باشید تا اجازه استفاده از تانک ترایمیکس را داشته باشید. به خاطر داشته باشید که مدارکتان را باید ارائه دهید.
· موارد استفاده: تنها مختص غواص های فنی می باشد.
· به لحاظ هزینه: گاز ترایمیکس کمی گران تر از گاز نایتروکس می باشد.
گاز های تجاری مورد استفاده در غواصی صنعتی
غواصی تجاری یا غواصی صنعتی (Commercial Diving) شاخه ای از غواصی است که در آن غواص ها به انجام برخی کار های فنی در زیرآب می پردازند از جمله اکتشاف و تولید در صنعت نفت و گاز در نقاط فرا ساحلی یا دور از ساحل و صنایع نیروگاهی و همچنین بررسی و کنترل صدمات وارد بر کشتی ها. برای انجام این کار از سیلندرهای مخصوص با ترکیبات گازی خاص استفاده می شود. در اینجا هلیوکس (Heliox) به جای ترایمیکس به کار می رود. استفاده از ترکیب گازهای هلیوم و اکسیژن تنها تا عمق 300 متری مناسب می باشد. به خاطر داشته باشید که برای استفاده در اعماق بیش از 300 متر بایستی از گاز هیدروژن به جای هلیوم استفاده کرد. چرا که هلیوم در این اعماق تبدیل به نارکوتیک می شود که در این شرایط بدن غواص مستعد سندرم عصبی فشار بالا (HPNS) می باشد. در واقع گاز هیدروکس ترکیبی از هیدروژن و اکسیژن است. غواص های صنعتیِ با تجربه ای که خطوط لوله گاز و یا نفت را در عمق 534 متری تعبیه می کنند از این نوع گاز استفاده می نمایند. اگرچه این عمق برای غواص فنی اهل یونان به نام Theo Mavrostomos بسیار ناچیز است چرا که او توانست رکورد 701 متری را به نام خود ثبت نماید که توسط محفظه ی فشاربالا درون آب انجام شد.
· قابلیت دسترسی: باید به مراکز ارائه خدمات غواصی صنعتی مراجعه شود.
· کاربرد: برای گردش در کشتی تایتانیک جالب است.
· به لحاظ هزینه: هزینه بسیار گران و سنگینی دارد.